Wieszcz Krasiński jadłby tu pstrągi…

Certyfikowane "Miejsce Ciekawe", rekomendowane przez Stowarzyszenie Polska Sieć Odnowy i Rozwoju Wsi.

Gmina Janów. Województwo śląskie.

To miejsce najpierw zachwyciło Zygmunta Krasińskiego, jednak później było świadkiem wielkiej osobistej tragedii poety. To stąd, ze Złotego Potoku, wyjechał za granicę i już nigdy nie wrócił do Ojczyzny. Dworek Krasińskiego, dziś muzeum i miejsce niezwykłe. Miejsce, w którym wracają wspomnienia…

W Muzeum im. Zygmunta Krasińskiego udało się zgromadzić szereg cennych eksponatów i pamiątek z czasów pobytu w tym miejscu naszego narodowego wieszcza. Wśród nich są na przykład pierwsze wydania niektórych utworów Krasińskiego, portrety rodzinne, a także pianino marki „Erard” przeznaczone dla jednej z muz poety - Delfiny Potockiej. W wyborze instrumentu pomagał Krasińskiemu, jego bliski przyjaciel, Fryderyk Chopin.

Krasińscy w Złotym Potoku

Dworek wybudowany został około 1829 roku przez Stanisława Leskiego – herbu Gończa. Powstał jako oficyna do istniejącego już wcześniej dworu (obecnie Pałacu Raczyńskich), w którym mieszkali kolejni właściciele Potoku - rodziny Skarżyńskich i Pintowskich. Jak to się stało, że budowla znalazła się w rękach Krasińskich? Wszystko zaczęło się w październiku 1849 roku, kiedy to Zygmunt Krasiński wraz z żoną i ojcem wizytował Jasną Górę oraz zwiedzał okolice Częstochowy. Jura Krakowsko - Częstochowska tak przypadła mu do gustu, że namówił swojego ojca - generała wojsk napoleońskich, hrabiego Wincenta Krasińskiego do tego aby kupił złotopotocką nieruchomość. Choć relacje Zygmunta z ojcem były bardzo napięte, 21 lipca 1851 roku generał kupił dworek swojemu synowi.

Tragedia w dworku

Zygmunt Krasiński praktycznie od urodzenia mieszkał w Paryżu lub w Genewie, ale podczas przyjazdów do Polski dwukrotnie odwiedził Złoty Potok i swój upatrzony dworek. Niestety podczas drugiej z takich wizyt wydarzyła się tragedia, która odcisnęła się piętnem na życiu poety. Zygmunt wraz z rodziną przyjechał na wakacje do Złotego Potoku 29 lipca 1857 roku. Krasińscy aktywnie spędzali tu czas, urządzali sobie wycieczki po okolicy podczas, których między innymi nadawali nazwy różnym miejscom. Niestety 12 września zmarła najmłodsza córka poety - czteroletnia Elżbieta. Dziewczynka została pochowana w miejscowym kościele pod wezwaniem Jana Chrzciciela. 22 września Krasiński wyjechał ze Złotego Potoku za granicę i już nigdy nie wrócił do kraju. Zmarł w Paryżu, w lutym 1859 roku.

Dzieje budynku

Dworek jest budynkiem parterowym, zbudowanym w stylu klasycystycznym, na planie prostokąta o dziewięcioosiowej elewacji frontowej, z gankiem wspartym na dwóch parach kolumn toskańskich. W 1952 roku po pożarze, wnętrze zostało przebudowane z zachowaniem układu dwutaktowego, a schody prowadzące na poddasze, znajdujące się pierwotnie na zewnątrz  przeniesiono do środka. Dworek służył wtedy jako budynek mieszkalny dla nauczycieli pobliskiego Technikum Rolniczego zlokalizowanego w Pałacu Raczyńskich. W latach 1985-2007 działało tu Muzeum Biograficzne im. Krasińskiego, a w 2008 roku otwarto tu Muzeum Regionalne. Dworek położony jest w zespole pałacowo – parkowym, na który składa się jeszcze Pałac Raczyńskich oraz park.

OFERTA MIEJSCA

Złoty Potok dysponuje bogatą bazą miejsc noclegowych w pensjonatach, hotelach i gospodarstwach agroturystycznych. W miejscowości funkcjonują gospodarstwa agroturystyczne specjalizujące się w hodowli słynnych pstrągów tęczowych (liczne stawy). Tu zlokalizowane są także restauracje i smażalnie ryb.

CIEKAWOSTKI ZWIĄZANE Z MIEJSCEM

• Początki osadnictwa nad rzeką Wiercicą datuje się na przełom VIII i IX wieku, gdy powstało grodzisko Osiedle Wały. Pierwsza wzmianka o wsi Potok pochodzi z 1153 roku. Wspomina o niej także Jan Długosz w swoim dziele „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” (1440-1480).
• 8 lub 9 lipca 1863 r. w lasach pod wsią podczas Powstania Styczniowego odbyła się Bitwa Janowska, oddział powstańców pod dowództwem płk Zygmunta Chmieleńskiego stoczył przegraną bitwę z oddziałem rosyjskim pod dowództwem płk Ernrotha. Brał w niej udział  późniejszy święty - Albert Chmielowski. 
• Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku na tych terenach działała 7 Dywizja Piechoty. Niedawno odkryto siedem srebrnych gwoździ ze sztandaru 7 Pułku Artylerii Lekkiej (sztandar nie odnalazł się do dziś).
• 11 września 1944 roku w pobliskich lasach miała miejsce bitwa pomiędzy liczącym około 400 ludzi Batalionem Partyzanckim „Skała” Krakowskiego Kedywu zmierzającym z Krakowa na odsiecz Powstaniu Warszawskiemu, a prawie dwutysięczną ekspedycją niemiecką (między innymi własowców). W bitwie zginęło 25 partyzantów i 68 żołnierzy niemieckich, zakończyła się odwrotem tych pierwszych w kierunku Miechowa. Poległych partyzantów upamiętnia tablica wmurowana w latach pięćdziesiątych na ścianie frontowej kościoła w Złotym Potoku.

W POBLIŻU…

W bezpośrednim sąsiedztwie Muzeum położony jest Pałac Raczyńskich. W 1625 roku należał on do Jana Koniecpolskiego, założyciela Janowa. Kolejnymi jego właścicielami byli Potoccy i książęta kurlandzcy Bironowie. W 1851 roku posiadłość zakupił generał Wincenty Krasiński i w roku 1856 przebudował zamek na rezydencję pałacową. W 1877 roku sprowadziła się tutaj starsza córka Zygmunta Krasińskiego - Maria Beatrix, która wyszła za mąż za hrabiego Aleksandra Raczyńskiego. Rodzina Raczyńskich przejęła pałac w 1881 roku i na początku XX wieku przebudowała go, nadając mu dzisiejszy kształt. W czasie II wojny światowej Niemcy zajęli pałac i wyrzucili z niego hrabiów. Władze komunistyczne wydały Raczyńskim zakaz powrotu do Złotego Potoku. Ostatni właściciel Złotego Potoku hrabia Karol Raczyński, wnuk Zygmunta Krasińskiego zmarł w Łodzi w 1946 roku i został pochowany w miejscowym kościele. Po 1945 roku majątek upaństwowiono, a w pałacu przez wiele lat mieściła się szkoła. Obecnie znajduje się on w bardzo złym stanie technicznym i nie można go zwiedzać.

W skład zespołu pałacowego wchodzi 40-hektarowy park z XIX wieku, w stylu angielskim, przez którego środek przepływa rzeka Wiercica. Park został zaprojektowany przez Franciszka Szaniora, który postanowił wzbogacić jego florę takimi gatunkami drzew i krzewów, jak modrzew japoński, wiąz turkiestański, tulipanowiec amerykański czy karagana syberyjska. Na terenie parku odnaleźć można pomnik przyrody – około 600-letni dąb szypułkowy „Dziad”.

W podziemiach kościoła parafialnego w Złotym Potoku znajduje się krypta grobowa Elżbietki Krasińskiej przykryta żelazną płytą z napisem, który głosi między innymi: „To dziecię przedziwnej było urody – I nigdy w życiu nie skłamało – Takie mu świadectwo wraz ze łzami, na grobie składają rodzice”.

W Gminie Janów są cztery rezerwaty przyrody – w tym Rezerwat Parkowy w Dolinie Wiercicy, który powstał na bazie Rezerwatu Bukowego utworzonego przez hrabiego Karola Raczyńskiego w okresie XX-lecia międzywojennego.

Tuż za źródłami Wiercicy (Źródła Zygmunta i Elżbiety) znajduje się pstrągarnia, założona (jako jedna z pierwszych w Europie) w 1881 roku, na polecenie hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Zaprojektował ją Michał Girdwoyń.

Za pstrągarnią i Stawem Zielonym (zwanym również „Snem Nocy Letniej”) znajduje się zabytkowy młyn wodny „Kołaczew”. Powstał na początku XX wieku, odbudowany po pożarze w 1928 roku, znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.

INFORMACJE PRZYDATNE DLA ODWIEDZAJACYCH 

Dojazd do Muzeum z drogi wojewódzkiej nr 793.

Muzeum ujęte jest na trasie Szlaku Poezji i Legend „Złotej Krainy Pstrąga”.

Przez Złoty Potok przebiega również Szlak Orlich Gniazd.