Kamienne tablice przemówiły

Certyfikowane "Miejsce Ciekawe", rekomendowane przez Stowarzyszenie Polska Sieć Odnowy i Rozwoju Wsi.

Gmina Czerwionka-Leszczyny. Województwo śląskie.

Stare cmentarze są pełne egzystencjalnych refleksji, wspomnień o tych, których już z nami nie ma oraz… ciekawych historii, legend i opowieści. Taką starą nekropolią jest powstały w XIV wieku cmentarz w Bełku na Górnym Śląsku. Jeśli chcesz poznać historię o „znikającej” kolumnie ufundowanej przez zasłużonego członka Loży Masońskiej, albo „poszukać” tajemniczego tunelu lub zobaczyć kunę - oryginalne średniowieczne narzędzie do wymierzania kar, zapraszamy do Bełku.

Stary cmentarz wokół drewnianego kościoła w Bełku należy do najciekawszych i najcenniejszych obiektów tego typu na Górnym Śląsku. Również drewniany kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny jest jednym z nielicznych zabytków tego typu określanych mianem „in situ”, czyli obiektu zachowanego w miejscu, w którym został wybudowany.

Pożar i nowy kościół

Według ostrożnych szacunków już od pierwszej połowy XIV wieku w tym miejscu funkcjonowała drewniana świątynia i cmentarz. Jednak około 1745 roku stary XIV-wieczny kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych doszczętnie spłonął. W latach 1753-1756 wybudowano obecny obiekt, który do grudnia 2007 roku służył parafianom. Przestrzeń pomiędzy kościołem, a ogrodzeniem wypełnia nekropolia, której powstanie niewątpliwie można datować na czasy erygowania parafii czyli na XIV wiek. Dziś stoją na nim nagrobki pochodzące z XIX i początku XX wieku, a ostatni pochówek miał tu miejsce w latach czterdziestych XX wieku, kiedy to pochowano tu miejscowego proboszcza. Obecnie kościół oraz otaczający go cmentarz pełnią funkcję wyłącznie turystyczną, kulturalną oraz edukacyjną.

Kto tu nie leży…

Wśród 39 nagrobków najbardziej znanymi osobami pochowanymi na cmentarzu w Bełku są William i Marie Baildon - dzieci Johna Baildona, szkockiego przemysłowca, projektanta i budowniczego wielkiego pieca hutniczego opalanego koksem, pierwszego tego typu w Europie, oraz założyciela między innymi huty Baildon i huty cynku w Katowicach-Wełnowcu. Historia bełkowskiej nekropolii związana jest również z Richardem Holtzem, urodzonym w Bełku doktorem medycyny, współzałożycielem Katowic oraz pierwszym przewodniczącym Rady Miejskiej tego miasta. Doktor Holtze ku czci swego ojca ufundował cenotaf (nagrobek symboliczny) w formie złamanej kolumny. Jednak z racji tego, iż Richard był wolnomularzem, ów symbol uznany został za „pogański” i usunięty z cmentarza. Kolumna wróciła na cmentarz decyzją       ks. Rudolfa Kiery (proboszcza parafii w Bełku w latach 1970-1991) i obecnie stoi przy prezbiterium kościoła.

„Zowitka” i tajemniczy tunel

Absolutnym unikatem jest umieszczona na południowej części ogrodzenia oryginalna kuna (w gwarze śląskiej zwana „zowitką”). To średniowieczne narzędzie kary w formie obręczy zakładanej na szyję lub rękę skazanego. Drugim intrygującym wątkiem dotyczącym nekropolii oraz kościoła jest tajemnicze przejście podziemne, które według opowieści mieszkańców, ale także jednego z proboszczów bełkowskiej parafii, wiodło spod kościoła do pobliskiego gródka stożkowatego zwanego „Wzgórzem Lukasów”. Ów tunel do dziś stanowi zagadkę, gdyż jego istnienia nie potwierdzają dokumenty źródłowe. Są jednak mieszkańcy, którzy twierdzą, że ich rodzice lub dziadkowie przechadzali się nim...

Dwa krzyże

Spacerując po cmentarzu wśród starych lip, klonów oraz dębów warto zwrócić uwagę na dwa odrestaurowane niedawno krzyże Męki Pańskiej. Jeden z 1874 roku stoi przy wejściu na cmentarz od strony zachodniej, a drugi z 1878 roku we wschodniej części cmentarza. 

CIEKAWOSTKI ZWIĄZANE Z MIEJSCEM

Kościół, cmentarny mur, dwa krzyże są objęte ścisłą ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków. W planie jest jeszcze wpisanie do rejestru zabytków zespołu nagrobków znajdujących się na starym cmentarzu.

Synod gnieźnieński w 1512 roku ustalił, że należy dokonywać nasadzeń drzew w celu ochrony drewnianych kościołów przed piorunami. Jeden z dębów szypułkowych rosnących na cmentarzu jest pomnikiem przyrody (obwód pnia drzewa wynosi ponad 460 cm).

W POBLIŻU…

- Kościół pw. św. Marii Magdaleny z lat 1753-1756, który znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego. Posiada malowniczą, harmonijną bryłę, charakterystyczną dla drewnianych kościołów typu śląskiego. Kościoły te wyróżniają się przykryciem nawy i prezbiterium odrębnymi dachami, o zróżnicowanej wysokości i zbliżonym kącie nachylenia połaci. Interesujące jest to, że dzisiejszy wygląd kościoła odpowiada temu z XVIII w., gdyż w późniejszych stuleciach nie był on znacząco przekształcany czy rozbudowywany. Niezwykle ciekawe jest jego wyposażenie. Składa się na nie między innymi: ołtarz główny barokowy, prawdopodobnie z 1670 roku, obraz „Św. Marii Magdaleny” z 1879 r. autorstwa Josepha Fahnrotha, rzeźby św. Katarzyny i św. Barbary z około 1500 roku, ołtarze boczne, neogotyckie z 1870 roku, barokowa ambona oraz kamienna kropielnica z wyrytym rokiem 1657.

- W niedalekiej odległości, w kierunku wschodnim, znajduje się pozostałość starego grodziska datowanego na XIII/XIV wiek, na którego szczycie w 1860 roku zbudowano mauzoleum (kaplica oraz grobowiec) członków rodzin Gemander i Lucas - właścicieli Bełku w XIX wieku. Wciąż jednak nie wiadomo kto dokładnie leży w grobowcu. W kaplicy znajdują się dekoracje malarskie o tematyce związanej z posługą kapłańską i męczeńską śmiercią św. Jana Nepomucena.

- Cmentarz i kościół ujęte są na trasach kilku szlaków, na przykład:

• Szlak Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego. Na szlaku jest pięć pętli przebiegających przez tereny województwa śląskiego. Obiekt w Bełku należy do pętli rybnickiej.
• Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego – jest to żółty znakowany szlak turystyczny w województwie śląskim, prowadzący od Rybnika do miejscowości Łubianki koło Siemoni. Szlak łączy miejscowości związane z historią górnictwa na Górnym Śląsku.
• Trasa rowerowa nr 291 – niebieski szlak rowerowy, biegnący od Ornontowic do Woszczyc. Trasa ze wspaniałymi widokami i wartościowymi zabytkami, w tym architektury sakralnej,
•  Ścieżka edukacyjna „Śladami Belka” - powstała z inicjatywy Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi Bełk. Ścieżka to wyznaczona trasa o długości ok. 2,5 km.